โครงการดนตรีพลังบวก “วงปล่อยแก่” เป็นโครงการที่มูลนิธิตลาดหลักทรัพย์แห่งประเทศไทย สนับสนุนมูลนิธิอาจารย์สุกรี เจริญสุข พัฒนาคุณภาพชีวิตของผู้สูงวัยให้มีสุขภาวะที่ดี มีความเบิกบานโดยใช้เสียงเพลงและดนตรีเป็นสื่อในการสร้างสรรค์พัฒนากิจกรรมร่วมกัน
จุดเริ่มต้นโครงการนี้เกิดขึ้นจากแนวคิดการทำวงขับร้องประสานเสียงผู้สูงวัย เพื่อให้ผู้สูงวัยออกมาร่วมกันทำกิจกรรมร้องเพลง ไม่ซึมเศร้าอยู่กับบ้านรอวันสุดท้ายของชีวิต โดยใช้เสียงเพลงและดนตรีเป็นตัวช่วยเยียวยาจิตใจให้ผ่อนคลาย โดยเฉพาะผู้สูงวัยในพื้นที่ชุมชนชายขอบห่างไกลความเจริญ
ทีมงานเริ่มต้นโครงการกับ ชมรมผู้สูงอายุ ที่ตำบลบ้านคา อำเภอบ้านคา จังหวัดราชบุรี ซึ่งสมาชิกชมรมส่วนใหญ่เป็นผู้สูงอายุอยู่แล้ว มีกิจกรรมทำร่วมกันเป็นประจำเดือนละหนึ่งครั้ง เช่น มาพูดคุย มาร้องรำทำเพลงด้วยกัน
จากข้อมูลแพทย์และพยาบาลในพื้นที่ทำให้รู้ว่า เดิมผู้สูงอายุที่นี่จำนวนไม่น้อยมีภาวะซึมเศร้าสูง จากปัญหาการเจ็บป่วย มีโรคประจำตัว รายได้ไม่เพียงพอ ทำให้เกิดความเครียด วิตกกังวลกับชีวิตในบั้นปลาย นอกจากนี้ ผู้สูงวัยหลายคนยังอยู่บ้านคนเดียว หรือไม่ก็อยู่กับหลาน เพราะลูกๆ ไปทำงานหรือไปเรียนหนังสืออยู่ที่กรุงเทพฯ จึงเก็บตัวอยู่กับบ้าน ไม่ชอบพูด ไม่ชอบแสดงออก หรือสุงสิงกับใคร แต่ยังมีผู้สูงวัยอีกจำนวนหนึ่งมีนิสัยร่าเริงแจ่มใส ชอบร้องเพลง ชอบพูด ชอบเต้น เพื่อลดความเครียด
หลังจากสำรวจข้อมูลครบถ้วนแล้ว ทีมงานจึงเริ่มจัดให้มีครูสอนร้องเพลงลงพื้นที่และชวนผู้สูงวัยออกมาร้องเพลงร่วมกันเดือนละ 1-2 ครั้ง กระทั่งสามารถฝึกฝนและเริ่มฟอร์ม “วงปล่อยแก่” ขึ้นมาได้
ผลที่ได้กลับมา เป็นไปในเชิงบวกเกินคาด
โดยเฉพาะผลทางด้าน“สุขภาวะทางจิตใจ” ของผู้สูงอายุ
หลังเข้าร่วมโครงการที่มีการเปลี่ยนแปลงไปอย่างชัดเจน
อาทิ ชีวิตสดใสมีชีวิตชีวามากขึ้น สนใจดูแลตัวเองมากขึ้น ภูมิใจกับชีวิตมากขึ้น มีพลังลุกขึ้นมาทำในสิ่งที่ตัวเองชอบมากขึ้น มีเรื่องพูดคุยกับคนในครอบครัวมากขึ้น จากที่เมื่อก่อนไม่ค่อยพูด ไม่ค่อยคุย เป็นต้น
คุณสุพินดา มโนมัยพิบูลย์ (คุณเจี๊ยบ) ผู้จัดการมูลนิธิอาจารย์สุกรี ผู้ดูแลโครงการดนตรีพลังบวก วงปล่อยแก่ เล่าให้ฟังว่า “..เราทำแบบจริงจัง ปักหลักไปทำให้เป็นวง มองในเรื่องสุขภาพ โดยเฉพาะสุขภาวะทางจิตใจ มีการประเมินว่าก่อนเข้าร่วมโครงการเป็นยังไง ระหว่างทางเป็นยังไง ถอดบทเรียนหลังโครงการเป็นยังไง ทำควบคู่กันไปเพื่อจะได้ไปตอบชาวบ้านได้ว่า ที่เขายิ้ม เขาหัวเราะ เขามีความสุข เขามีจริงๆ หรือเปล่า”
“..นอกจากนี้หลังจากการถอดบทเรียนพบว่า ผู้สูงวัยกลับมาสนุกสนานร่าเริงเหมือนเด็กๆ อีกครั้ง จากเมื่อก่อนจะเกร็ง ๆ ไม่ค่อยกล้าพูด กล้าคุย บางคนบอกว่า ชีวิตเกิดมาทำไร่ทำสวนอย่างเดียว ไม่คิดว่าจะร้องเพลงได้ เป็นแต่ผู้ฟัง จนมาเข้าร่วมโครงการปล่อยแก่ ทำให้ร้องเพลงได้ นี่เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่ง แต่มากกว่านั้นมันมีหลายมิติเชิงบวกเกิดขึ้น โครงการอยากให้บ้านคาเป็นโมเดลนำร่อง ให้คนสามารถเอาไปทำต่อได้”
ที่สำคัญยังพบว่า “..การนำคนสูงอายุมาอยู่ร่วมกันด้วยการใช้เสียงเพลงหรือดนตรีเป็นสื่อ มันสามารถจูนความเป็นสังคมของผู้สูงอายุได้ดีขึ้น เพราะกว่าที่จะเกิดมาเป็นเพลงหนึ่งเพลง มันผ่านกระบวนการเบื้องหลังหลายขั้นตอน เลยทำให้เกิดสังคม มีความสามัคคี มีระเบียบวินัยเกิดขึ้น โดยที่ผู้สูงอายุไม่รู้ตัว” คุณเจี๊ยบ กล่าว
ปัจจุบัน “วงปล่อยแก่” ได้มีการต่อยอดขยายผลไปยังพื้นที่อื่น ๆ นอกเหนือจากตำบลบ้านคา จังหวัดราชบุรี โดยมีการร่วมมือกับชมรมผู้สูงอายุในหลาย ๆ จังหวัด เพื่อจัดกิจกรรมดนตรีและขับร้องหมู่ในรูปแบบเวิร์กช็อป ให้ผู้สูงวัยได้ฝึกทักษะใหม่ ๆ และสร้างความสัมพันธ์ในชุมชน นอกจากนี้ยังมีการเพิ่มกิจกรรมเสริม เช่น การเต้นรำเบา ๆ การเล่าเรื่องราวชีวิตผ่านบทเพลง และการจัดแสดงผลงานร่วมกับเยาวชนในพื้นที่ รวมถึงมีการประเมินสุขภาวะทางใจและสุขภาพของผู้เข้าร่วมอย่างต่อเนื่อง เพื่อปรับปรุงกิจกรรมให้เหมาะสมกับแต่ละกลุ่มเป้าหมาย พร้อมทั้งขยายเครือข่ายอาสาสมัครและครูสอนดนตรีเพื่อรองรับการขยายโครงการในอนาคต ทั้งนี้ “วงปล่อยแก่” ยังคงมุ่งหวังให้เป็นโมเดลต้นแบบที่สามารถนำไปปรับใช้ในชุมชนอื่น ๆ ทั่วประเทศได้อย่างยั่งยืน
ในวัย 77 ปี เล่าว่า เธอหนีชีวิตวุ่นวายและสิ่งแวดล้อมที่ไม่ดีจากกรุงเทพฯ มาใช้ชีวิตบั้นปลายด้วยการปลูกต้นไม้ใหญ่อยู่กับธรรมชาติและสัตว์เลี้ยงที่ราชบุรี แต่ช่วงแรกที่มาไม่ค่อยมีเพื่อน ไม่ค่อยได้ออกไปไหน เพราะอยู่บ้านคนเดียว มีโรคประจำตัว ลูกๆ ทำงานอยู่กรุงเทพฯ ขับรถก็ไม่เป็น ต้องอาศัยเพื่อนบ้านคอยช่วยเหลือ
แต่หลังจากที่ได้เข้าร่วมโครงการนี้ รู้สึกมีความสุขมาก สุขภาพก็ดีขึ้น สภาพจิตใจดีขึ้นมาก รู้สึกรักโครงการนี้ สุขทุกครั้งที่ได้มา เพราะส่วนตัวชอบร้องเพลงอยู่แล้ว แต่เสียงไม่ดี เลยอยากมาฝึกร้องเพลงกับคุณครูที่มีความชำนาญ จะได้ปรับความรู้เรื่องการร้องเพลงให้ถูกต้อง อย่างน้อยก็จะได้ไปถ่ายทอดให้เพื่อนๆ ให้ลูกหลานๆ ร้องเพลงให้ถูกคีย์
คุณเพลินพิศ ยังบอกความรู้สึกว่า “..โครงการนี้เพิ่มคุณค่าให้กับชีวิต บอกไม่ถูกว่ามันสุขยังไง แต่อย่างน้อยที่สุด พอเรามีความสุขแล้ว เราก็มีความคิด จะมองอะไรในแง่บวก อะไรที่ไม่ดี ก็จะมองข้ามไป แล้วก็ให้อภัย ทุกวันนี้แม้ว่าเราเป็นคนต่างถิ่น แต่มีความผูกพัน คนที่นี่ให้ความรักกับป้า อยู่ที่นี่รับรองได้ว่า ป้าเข้าบ้านไหน ป้าไปทานข้าวได้หมดทุกหลัง มันเป็นความประทับใจ แล้วก็มีความสุขมาก”
ขณะที่คุณสำรวย สายันหะ วัย 65 ปี เพื่อนสนิทคุณเพลินพิศ กล่าวอย่างอารมณ์ดีว่า “..คนที่นี่ส่วนใหญ่ทำไร่กัน 90% การจะสละเวลามาร้องเพลงไม่ใช่เรื่องง่าย บางทีอยากมาแต่รู้สึกว่ายังมีภาระในไร่ต้องรับผิดชอบ ทั้งที่ส่วนตัวฉันชอบเสียงเพลง แต่ร้องไม่เป็น ทำแต่ไร่ แต่พอมาโครงการนี้แล้วก็ติดใจ มีความสุขมาก ก็ชวนเจ๊เพลินพิศมาด้วยกันตลอด เจ๊ก็ช่วยสอนฉันร้องเพลงด้วย”
หมอตุ๋น-ชยุดี พระแก้ว ผู้อำนวยการโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบ้านคา ในฐานะพันธมิตรเครือข่าย กล่าวว่า ทางโรงพยาบาลรู้สึกยินดีและประทับใจที่ได้เข้ามาร่วมโครงการนี้ ซึ่งส่วนตัวมาสานงานต่อจากหมอหนิง (ปาริชาติ เกิดฤทธิ์) มีบทบาทช่วยประสานงานและประชาสัมพันธ์โครงการร่วมกันกับชาวบ้านและหน่วยงานราชการในพื้นที่ที่เกี่ยวข้อง
หมอตุ๋นบอกว่า หลังจากได้เข้าร่วมโครงการและทำกิจกรรมร่วมกับผู้สูงอายุวงปล่อยแก่ ได้เห็นพฤติกรรมผู้สูงอายุในพื้นที่หลายคนเปลี่ยนไปในเชิงบวกมากขึ้น กล้าแสดงออกมาขึ้น มีการพูดคุยแลกเปลี่ยนเรื่องราวในชีวิตซึ่งกันและกัน ใช้ชีวิตสนุกขึ้น มีเพื่อนมากขึ้น บางครั้งสังเกตเห็นว่าหลังจากฝึกร้องเพลงกับวงเสร็จแล้ว ก็ยังมีการนัดรวมตัวกันไปร้องเพลงต่อที่บ้านอีกด้วย
“ส่วนตัวเห็นว่า ผู้สูงอายุกล้าที่จะแสดงออก กล้าที่จะพูดคุยกับเรามากขึ้น แม้จะเป็นเรื่องอะไรที่เล็กๆ แต่ก็เป็นความสุขที่เราได้ ช่วยทำให้กับคนในชุมชนมีความสุข มีชีวิตที่ดีขึ้น”
ปัจจุบัน มูลนิธิตลาดหลักทรัพย์ฯ ได้มีการสนับสนุน “วงปล่อยแก่” ในหลายจังหวัด โดยมุ่งส่งเสริมให้คลายเครียดและมีสุขภาวะทางใจ เพื่อการมีคุณภาพชีวิตที่ดีของผู้สูงวัย
